حدیث علی مع الحقدر این مقاله به بحث و بررسی موضوع حدیث، «علی مع الحق» که دائر مدار بودن حق با امام علی (علیه‌السّلام) هست، خواهیم پرداخت. ۱ - معنای حقحق، از نام‌های خدا و از صفات او و به معنی درست و واقع و کامل و عدل و به معنی قرآن و اسلام و ملک و مال و شایسته و واجب و لازم و ثابت و راست و نقیض باطل و استواری و بهره و نصیب و مرگ است. همچنین به معنی ایجاد کننده چیزی است به اقتضای حکمت یا چیزی است که به اقتضای حکمت ایجاد شده است یا اعتقاد به واقعیت و حقیقت امر و یا قول و فعلی است که بر حسب آن چه واجب است، در وقتی که واجب است و به اندازه‌ای که واجب است صادر شود. این کلمه در اصل لغت مصدر است به معنی در جای خود قرار گرفتن و مطابقت و موافقت [۲]
فیروزآبادی، محمد بن یعقوب، قاموس المحیط، ص۴۲۹.
۲ - امام علی نزد عامهاحادیثی به طرق معتبر شیعی و سنی روایت شده که رسول الله (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در مناسبت‌های مختلف فرموده است: علی (علیه‌السّلام) و اصحاب او بر حقند و حق با علی است و هر جا علی باشد حق نیز آن جا است که در همه آنها حق را به معانی مذکور در فوق می‌توان تعبیر نمود. این احادیث دلائل ولایت و تقدم امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام) بر سایر صحابه و اسناد شایستگی بیشتر او برای خلافت از دیگران است. چند نمونه آنها ذیلا نقل می‌شود: ۲.۱ - حدیث اولمحمد بن عیسی ترمذی در جامع صحیح [۴]
ترمذی، محمد بن عیسی، جامع صحیح، ج۲، ص۲۹۸.
به اسناد خود از امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام) روایت کرده است که رسول الله (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فرمود: «رحم الله علیا. اللهم ادر الحق معه حیث دار» یعنی: خدای رحمت کند علی را. خدایا حق را با علی بگردان آن جا که او می‌گردد. این حدیث را حاکم نیشابوری نیز در المستدرک علی الصحیحین، و فخر رازی در تفسیر کبیر (به نقل از فضائل الخمسة من الصحاح الستة، روایت کرده‌اند. فخر رازی گفته است: به استناد این حدیث هر کس علی را امام و پیشوای دین خود قرار دهد به دستاویز محکمی (عروة الوثقی) چنگ زده است.۲.۲ - حدیث دومنیشابوری در المستدرک به سند خویش از عمره دختر عبدالرحمن چنین روایت کرده است: وقتی علی (علیه‌السّلام) عازم بصره گردید برای تودیع به خانه ام سلمه همسر رسول الله (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) رفت. ام سلمه او را گفت: «سر فی حفظ الله و فی کنفه فو الله انک لعلی الحق و الحق معک. و لولا انی اکره ان اعصی الله و رسوله فانا امرنا ان نفر فی بیوتنا لسرت معک. و لکن والله لارسلن معک من هو افضل عندی و اعز علی نفسی، ابنی» یعنی: برو در حفظ و پناه الهی. قسم به خدای که تو بر حقی و حق با تو است. اگر نبود که نمی‌خواهم خدای و رسول او را نافرمانی کنم زیرا رسول الله (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) به ما امر کرده است در خانه خود بمانیم ـ از آمدن با تو درنگ نمی‌کردم. لیکن کسی را با تو خواهم فرستاد که به خدا سوگند از جانم بهتر و عزیزتر است. او پسر من است. حاکم این حدیث و حدیث قبلی را صحیح دانسته است. ۲.۳ - حدیث سومخطیب بغدادی در تاریخ بغداد، به سند خود از ابوثابت مولای ابوذر چنین آورده است: روزی به خانه ام سلمه رفتم. دیدم می‌گرید و از علی (علیه‌السّلام) یاد می‌کند و می‌گوید: از رسول الله (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) چنین شنیدم که «علی مع الحق و الحق مع علی و لن یفترقا حتی یردا علی الحوض یوم القیامة» یعنی: علی با حق است و حق با علی است. این دو هرگز از یکدیگر جدا نمی‌شوند تا بر سر حوض (کوثر) در روز قیامت بر من وارد شوند. ۲.۴ - حدیث چهارمابوالحسن نورالدین الهیثمی در مجمع الزوائد و منبع الفوائد به سند خویش از محمد بن ابراهیم تیمی چنین روایت کرده است: چون معاویه در سفر حج به مدینه آمد مردم به سلام او رفتند. سعد بن ابی وقاص از آن جمله بود. معاویه چون او را دید گفت: این است آن که ما را در حقمان علیه باطل غیر ما یاری نکرد (سعد در جنگ صفین بی‌طرف بود) سعد سکوت کرد و چیزی نگفت. معاویه گفت: چرا حرفی نمی‌زنی؟ گفت: فتنه و ظلمتی برانگیخته شده بود و من به حکم خدای به شترم گفتم: «اخ اخ» و او را تا رفع فتنه بر جای خواباندم. مردی گفت: من کتاب خدای را از اول تا آخر خوانده‌ام در آن «اخ اخ» ندیده‌ام. سعد گفت: این سخن که گفتم از آن است که از رسول الله (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) شنیدم: «علی مع الحق او الحق مع علی حیث کان» علی با حق است ـ یا حق با علی است ـ هر جا باشد. گفت: چه کسی این حدیث را شنیده است؟ سعد گفت: رسول الله (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) این سخن را در خانه ام سلمه فرمود. معاویه کسی را به خانه ام سلمه فرستاد و در این‌باره پرسش نمود. ام سلمه گفت: به تحقیق که این سخن را رسول الله (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در خانه من فرمود. آن مرد به سعد گفت: هرگز مانند این ساعت نزد من لئیم جلوه نکرده‌ای! سعد گفت: چرا؟ گفت: اگر چنین سخنی را من از رسول الله (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) شنیده بودم تا دم مرگ خادم علی باقی می‌ماندم. ۲.۵ - حدیث پنجمهیثمی در جای دیگر از آن کتاب به روایت طبرانی از ام سلمه آورده است که می‌گفت: کان علی (علیه‌السّلام) علی الحق. من اتبعه اتبع الحق و من ترکه ترک الحق. عهد معهود قبل یومه هذا» یعنی: علی (علیه‌السّلام) بر حق بود. هر که از او پیروی کند از حق پیروی کرده و هر که او را ترک گوید حق را ترک گفته است. این پیمانی است که قبل از امروز او (جنگ جمل) بسته شده است. ۲.۶ - حدیث ششمهمچنین در مجمع الزوائد به روایت ابویعلی و سعید بن منصور از ابوسعید خدری آمده است که: «کنا عند بیت النبی (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) فی نفر من المهاجرین و الانصار... (الی ان قال) و مر علی بن ابی طالب (علیه‌السلام): فقال: الحق مع ذا. الحق مع ذا» یعنی: نزد خانه رسول الله (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) بودیم... علی بن ابی طالب (علیه‌السّلام) از آن جا گذشت. پس پیغمبر فرمود: حق با این مرد است. حق با این مرد است. این حدیث را با همین لفظ و سند علی متقی هندی نیز در کنزالعمال فی سنن الاقوال و الافعال روایت کرده است. ۲.۷ - حدیث هفتمدر حدیث دیگر در کنز العمال به روایت طبرانی در المعجم الکبیر از کعب بن عجره چنین آمده است که رسول الله (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فرمود: تکون بین الناس فرقة و اختلاف فیکون هذا و اصحابه علی الحق» یعنی: بین مردم جدائی و اختلاف خواهد افتاد. پس علی و اصحاب او بر حقند. ۳ - شایسته‌ترین برای خلافتدر احادیث بسیار دیگر که رسول الله (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام) را به عنوان شایسته‌ترین مرد برای خلافت و امامت و راهنمایی به صراط مستقیم و هادی و مهدی و عادل‌ترین و ماهرترین قاضی و حجت خدا و حجت پیغمبر او بر خلق معرفی نموده همه مؤید بر حق بودن و با حق بودن آن حضرت است. عمار بن یاسر و ابوایوب انصاری در این باب حدیثی از رسول الله (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) روایت کرده‌اند به شرح ذیل: «یا عمار ان رایت علیا قد سلک وادیا و سلک الناس وادیا غیره فاسلک مع علی ودع الناس انه لن یدلک علی ردی و لن یخرجک من الهدی». یعنی: ای عمار اگر دیدی علی از راهی می‌رود و همه مردم از راه دیگر. تو با علی برو و سایر مردم را رها کن. یقین بدان او هرگز ترا به راه هلاک نمی‌برد و از شاهراه رستگاری خارج نمی‌سازد [۱۷]
طبری، محب الدین، ریاض النضرة، ج۲، ص۱۹۳.
[۱۸]
مناوی، عبدالرئوف، کنوز الحقایق، ج۱، ص۴۳.
۴ - عناوین مرتبطحدیث غدیر؛ حدیث منزلت؛ آیه ولایت امام علی. ۵ - پانویس۶ - منبعسایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «حدیث علی مع الحق»، تاریخ بازیابی ۹۵/۰۱/۰۲. رده‌های این صفحه : امام شناسی | بررسی سند روایات | حدیث شناسی | حدیث علی مع الحق | عنوان های حدیثی | فضائل امام علی | کلام اسلامی | مقالات اندیشه قم
|